Χαρακτηριστικά προσωπικότητας: Τι «βλέπουμε» στους άλλους;
Τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης προσωπικότητας είναι ένα αντικείμενο που έχει απασχολήσει τους ψυχολόγους τα τελευταία χρόνια. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες τα χαρακτηριστικά αυτά να κατηγοριοποιηθούν και να δημιουργηθούν «τύποι» ανθρώπων. Οι θεωρίες προσωπικότητας έχουν χαρτογραφήσει τις ατομικές διαφορές στη συμπεριφορά, δηλαδή: γιατί διαφορετικοί άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά σε περιστάσεις που, φαινομενικά τουλάχιστον, μοιάζουν να είναι ίδιες. Σημαντική υπόθεση των θεωριών αυτών (πχ Eysenck’s, Cattell, Costa and McCrae) είναι ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι μετρήσιμα και μόνιμα. Στην Αρχαία Ελλάδα ο Ιπποκράτης είχε κατατάξει τους ανθρώπους σε τέσσερεις τύπους (μελαγχολικός, χολερικός, φλεγματικός και αιματικός). Οι σύγχρονες θεωρίες αντιμετωπίζουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ως διαβαθμίσεις ανάμεσα σε δύο πόλους για παράδειγμα ανάμεσα στην εξωστρέφεια και την εσωστρέφεια. Όλες αυτές οι θεωρίες, ενώ φαίνεται να περιγράφουν τη συμπεριφορά δεν μπορούν και να την εξηγήσουν.
Αντιδρούν όμως οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις καταστάσεις; Οι χαρακτηρισμοί και οι κατηγοριοποιήσεις μπορούν να αποτυπώσουν το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας;
Πιο σύγχρονες τάσεις αναφέρουν ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας δεν είναι εσωτερικά φαινόμενα μέσα στους ανθρώπους αλλά προσωπικές νοητικές κατασκευές αυτών που αξιολογούν και «βλέπουν» τα χαρακτηριστικά αυτά. Έρευνες δείχνουν ότι όταν μας ζητηθεί να αξιολογήσουμε κάποιον άλλον τα χαρακτηριστικά που λέμε είναι περισσότερο βασισμένα στις δικές μας εμπειρίες, αντιλήψεις αλλά και στην κουλτούρα μέσα στην οποία ζούμε. Με άλλα λόγια όταν λέμε ότι κάποιος είναι οξύθυμος, υπερκινητικός ή αισιόδοξος λαμβάνουμε πληροφορίες από τη συμπεριφορά του που όμως μετά την αξιολογούμε με βάση τις δικές μας προσωπικές εμπειρίες, αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές. Επίσης, οι άνθρωποι φαίνεται να μπορούν να αντιδράσουν με διαφορετικούς τρόπους σε αντίστοιχες συνθήκες ανάλογα με το χρόνο και το ευρύτερο πλαίσιο. Οι κατηγοριοποιήσεις, λοιπόν, ενώ είναι χρήσιμες σε ένα βαθμό και δίνουν ένα στίγμα (πώς είναι πιθανό κάποιος να αντιδράσει), σε ένα άλλο επίπεδο δημιουργούν περιορισμούς και φαίνονται ανεπαρκείς για να περιγράψουν την ανθρώπινη εμπειρία και προσωπικότητα.
